Το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Τρυπητής, «Ζωοδόχος Πηγή», πολιούχου της πόλεως του Αιγίου, αποτελεί ένα από τα ωραιότερα και πανελληνίως γνωστά θρησκευτικά μνημεία και ιερά προσκυνήματα. Είναι κτισμένο στο πρανές βράχου, ύψους 30 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, μέσα σε σπήλαιο (τρύπα), απ’ όπου προέρχεται και η ονομασία «Τρυπητή».
Η ιστορία του χάνεται στα βάθη του χρόνου και των θρύλων, όμως η επικρατέστερη αναφορά σύμφωνα με την ευλαβή παράδοση, που για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αξιόπιστη, είναι η εξής: Κάποια σκοτεινή και θυελλώδη νύκτα, με μεγάλη θαλασσοταραχή, το έτος 1550, ιστιοφόρο έπλεε για πρώτη φορά στον Κορινθιακό κόλπο, όταν έπεσε σε μεγάλη τρικυμία. Ο πλοίαρχος δεν γνώριζε, αν υπάρχει κοντά λιμάνι ή κάποιος όρμος, ώστε να κατευθυνθεί. Απελπισμένος προσευχόταν αδιαλείπτως στη Θεία παρέμβαση για τη σωτηρία του. Κατά θαυμαστό τρόπο διέκρινε στα δεξιά του αμυδρό φως και έστρεψε το πλοίο του προς τα εκεί. Αποβιβάστηκε στον μικρό όρμο της Τρυπητής και κατευθύνθηκε προς τον βράχο, που φαινόταν το φως και εκεί βρήκε μέσα στη σπηλιά την Εικόνα της Παναγίας και μια κανδήλα να καίει μπροστά της. Ο ναυτικός την επόμενη μέρα προσέφυγε στους άρχοντες και τους χριστιανούς της Πόλεως, κανοντάς τους γνωστό το γεγονός. Κλήρος, Άρχοντες και λαός έσπευσαν να προσκυνήσουν την ευρεθείσα Αγία Εικόνα.
O καπετάνιος-ναυαγός έγινε ο πρώτος ασκητής και υπηρέτης της Παναγίας. Έφτιαξε το ασκητήριο του από πέτρες το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα παραπλεύρως του σημερινού Ναού. Στη συνέχεια ξεκίνησαν οι απαραίτητες εργασίες για την ανοικοδόμηση του Ιερού Ναού.
Η πρώτη σκέψη ήταν ο Ναός να γίνει ανατολικότερα από το σημείο που βρέθηκε η Ιερά Εικόνα, επειδή το μέρος ήταν βραχώδες. Έτσι άρχισαν τις εργασίες στο σημείο «Μοίραλη πήδημα» και μετέφεραν εκεί την Εικόνα της Παναγίας. Το βράδυ, όμως, της πρώτης ημέρας των εργασιών ακούστηκε ένας εκκωφαντικός θόρυβος στο σπήλαιο, που βρέθηκε η Εικόνα. Την επόμενη ημέρα οι κάτοικοι πήγαν στο σημείο, που ακούστηκε ο θόρυβος και διαπίστωσαν πως ο χώρος, που βρέθηκε η Εικόνα, είχε διαμορφωθεί κατάλληλα κατά θαυμαστό τρόπο για να κτιστεί ο Ναός της Παναγίας.
Οι κάτοικοι βλέποντας το θαύμα αυτό θεώρησαν ότι η Παναγία «έφτιαξε μόνη της το σπίτι της» και ο Ναός κτίστηκε μεγαλόπρεπα στη θέση που βρίσκεται σήμερα. Το 1815 ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ, που επισκέφθηκε το Αίγιο, γράφει στο βιβλίο του «Ταξίδι στην Ελλάδα» για την Παναγία την Τρυπητή: «Στο βράχο οι μοναχοί έχουν κτίσει ένα μοναστήρι, που φαίνεται σαν φωλιά χελιδονιών».
Ως Μοναστήρι αναφέρεται και σε έγγραφα του 1831 της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών. Σε άλλα μεταγενέστερα, μεταπελευθερωτικά έγγραφα, φέρεται ως «Μονή διαλελυμένη». Αργότερα, το προσκύνημα διεκδικήθηκε ως ενοριακός Ναός από τους κατοίκους του Αιγίου. Σε αλλεπάλληλες αναφορές τους φαίνεται ότι μετά την Επανάσταση λειτούργησε ως Εκκλησία της κοινότητας. Mετά το 1834 σώζεται μεγάλος αριθμός εγγράφων των αρμοδίων αρχών της Πόλεως του Αιγίου, τα οποία αναφέρονται στην διαφωνία, που είχε ανακύψει σχετικά με τον χαρακτηρισμό της Παναγίας της Τρυπητής ως Μονής, Μονυδρίου, Μετοχίου ή ενοριακού Ναού, θέτοντας με τον τρόπο αυτό σε αμφιβολία τις έως τότε διοικητικές πράξεις του καθηγουμένου Ιερομονάχου Χρυσάνθου.
Την λύση στο πρόβλημα έδωσε ή Ιερά Σύνοδος, η οποία στηρίχθηκε στην αναφορά του τότε Επάρχου, στην οποία υποστηρίζεται ότι ο Ναός της Τρυπητής δεν κατέβαλε στον επίσκοπο το λεγόμενο «φιλότιμο», που πλήρωναν τα Μοναστήρια, αλλά το «εμβατίκιον», που πλήρωναν οι ενοριακές Εκκλησίες. Για τον λόγο αυτό η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε «…να παραχωρηθεί ο Ναός μετά των αποδεδειγμένως ανηκόντων εις αυτόν κτημάτων εις την κοινωνίαν Αιγίου υπό την επιστασίαν και διεύθυνσιν της Δημοτικής Αρχής ως Εκκλησιαστικής του Δήμου περιουσίας…». Έτσι η Παναγία Τρυπητή χαρακτηρίστηκε Δημοτικός ενοριακός Ναός, το 1835.
Το Ελληνικό Κράτος αναγνώρισε την ιερότητα και σπουδαιότητα του Προσκυνήματος και την πανελλήνια προβολή του με το Βασιλικό Διάταγμα, στις 8 Μαϊου 1937 (Φ.Ε.Κ. 199/25.5.1937 τευχ. Α΄), με το οποίο καθιέρωσε «την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, ως ετήσια επίσημη εορτή της Πόλεως του Αιγίου, που θα τελείται την Παρασκευή της Διακαινησίμου με κάθε επισημότητα και μεγαλοπρέπεια και με λιτάνευση της θαυματουργού Εικόνας της «Παναγίας Τρυπητής». Η Ιερά Σύνοδος, σύμφωνα με το Νομοθετικό Διάταγμα 126/1969 αριθμ. 1, παρ. 4, και με την υπ’ αριθμ. 10/16 Μαΐου 1970 απόφαση καθώρισε ότι το Προσκύνημα είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου με την Εκκησιαστική επωνυμία «Ιερόν Προσκύνημα Ζωοδόχος Πηγή», με έδρα το Αίγιο. Με την ανακήρυξη της Παναγίας της Τρυπητής σε Πανελλήνιο Ιερό Προσκύνημα, έγινε ευρύτερα γνωστή στο πανελλήνιο, αλλά και στο εξωτερικό και πλέον πλήθος ευσεβών Χριστιανών συρρέουν αθρόα για να προσκυνήσουν ευλαβικά την θαυματουργή εικόνα. Τα πολλά και εξαίσια Θαύματα της Παναγίας με την πάροδο του χρόνου αναδεικνύουν τον ιερό τούτο τόπο σε μεγάλο πνευματικό κέντρο Πανελληνίου ακτινοβολίας.
Τα αρχιτεκτονικά μέρη του Ιερού Προσκυνήματος.
Στο Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Τρυπητής ο επισκέπτης εισέρχεται από διπλή μαρμάρινη κλίμακα αναγεννησιακού τύπου δύο κατευθύνσεων, που ενώνει τον Ναό με τον δημόσιο δρόμο, κατασκευασμένη από τον μηχανικό Άγγελο Κορύζη το 1870. Ανατολικά του Προσκυνήματος υπάρχει το σπήλαιο εντός του βράχου, μήκους 3 μέτρων, πλάτους 2 μέτρων και ύψους 2 μέτρων, του οποίου η πρόσοψη έχει ένα μικρό παράθυρο και μία μικρή ξύλινη πόρτα.
Στη συνέχεια, νότια του Ασκητηρίου εννέα μαρμάρινες βαθμίδες οδηγούν στον εξωνάρθηκα, ο οποίος συνίσταται από μεγαλοπρεπή στοά. Στον εσωνάρθηκα υπάρχει το Αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής. Είναι κατασκευασμένο εντός του βράχου σε σπηλιά, βάθους 2 μέτρων, πλάτους 2 μέτρων και ύψους 2 μέτρων.
Αν, όμως, ο θαυμασμός του προσκυνητή είναι μεγάλος από την ομορφιά του περιβάλλοντος χώρου, πολύ περισσότερο εντυπωσιάζεται και μένει έκθαμβος, όταν εισέρχεται στον Ιερό Ναό. Στη μαρμαρένια μετώπη του Ναού είναι χαραγμένο το παράγγελμα «ΜΕΤΑ ΦΟΒΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗΣ ΠΡΟΣΕΛΘΕΤΕ», για να υπενθυμίζει στους προσκυνητές την ιερότητα του χώρου και την υποχρέωσή τους να πλησιάζουν την θαυματουργό εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής με φόβο Θεού, πίστη και αγάπη στις καρδιές τους.
Η καλλιτεχνική σταυροειδής μαρμάρινη κρήνη, από την οποία ρέει το Αγίασμα από τα στόματα τριών λαξευμένων αγγελικών μορφών, καταλήγει εντός τεχνητής μαρμάρινης λίμνης. Μπροστά στην κρήνη είναι χαραγμένη η γνωστή καρκινική επιγραφή «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ» (καθάρισε πρώτα της αμαρτίες σου με ειλικρίνεια και μετάνοια και όχι την όψη σου επιφανειακά).
Ο προσκυνητής εισέρχεται στον σπηλαιώδη κατανυκτικό Ναό ανερχόμενος 27 μαρμάρινες βαθμίδες. Αποτελείται από το Ιερό Βήμα και το νάρθηκα. Ἐχει μήκος 11 μέτρα, πλάτος 7 μέτρα και ύψος 4 μέτρα. Στην οροφή του σπηλαίου σε τυφλό τύμπανο του τρούλου εικονίζεται ο Ιησούς Χριστός Παντοκράτορας.Το Ιερό Βήμα είναι στραμμένο νοτιοανατολικά και όχι ανατολικά, όπως επιβάλλει η Ορθόδοξη Παράδοση. Η Αγία Τράπεζα έχει τοποθετηθεί στο σημείο, που βρέθηκε η Ιερά Εικόνα της Παναγίας.
Η Παναγία με το γλυκύτατο πρόσωπό της και τους δύο ζωηρούς και γεμάτους συμπάθεια οφθαλμούς, που σαγηνεύουν τον προσκυνητή, με το αριστερό της χέρι κρατεί το παιδίον Ιησού, το οποίο με το δεξί ευλογεί και στο αριστερό κρατεί ειλιτάριο.
Το 1870 έγινε προέκταση του αρχικού Ναού έξω από το Ιερό σπήλαιο, με αποτέλεσμα το προσκύνημα να αποτελεί ένα διώροφο κτίριο συνδυάζοντας με μοναδικό τρόπο την εκκλησιαστική με την κοσμική αρχιτεκτονική. Το 2013 με τηνυπ’αριθμ.ΥΠ.ΠΟ.Α/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/200961/108149/7412/3284/9.10.2013 απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού εγκρίθηκε η αναμόρφωση και αποκατάσταση του ιστορικού κτιρίου και η συντήρηση των τοιχογραφιών του Ιερού Προσκυνήματος.
Το έργο εντάχθηκε σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα με τις προσπάθειες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρώην Καλαβρύτων και Αιγιαλείας κ. Αμβροσίου σε συνεργασία με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας. Σήμερα με την άοκνη φροντίδα και μέριμνα και το αμέριστο ενδιαφέρον του Ποιμενάρχου μας, Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καλαβρύτων και Αιγιαλείας κ. Ιερωνύμου εκτελούνται τα προβλεπόμενα έργα της ανακαινίσεως, στα οποία περιλαμβάνονται ο καθαρισμός των τοιχογραφιών, η στερέωση του βράχου πάνω από το προσκύνημα, η κατασκευή αναβατορίου και κεντρικού ανελκυστήρα, ώστε το προσκύνημα να καταστεί επισκέψιμο στους ηλικιωμένους αδελφούς μας, καθώς και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου.
Για όλο το διάστημα των εργασιών συντήρησης η Ιερά Εικόνα θα φιλοξενείται στον Μητροπολίτικό Ναό της Φανερωμένης.
Είναι πολύ συγκινητικό, την Παρασκευή της Διακαινησίμου, να βλέπεις χιλιάδες Χριστιανούς από όλη την Ελλάδα, κάθε ηλικίας, να ανεβαίνουν τη μεγάλη σκάλα (150 σκαλοπάτια), αρκετοί γονατιστοί, χωρίς υποδήματα, με δάκρυα στα μάτια και ευγνωμοσύνη στην καρδιά, προκειμένου να εκπληρώσουν το "Τάμα" τους στην Παναγία, που τους άκουσε, δέχθηκε την ικεσία τους και τους συνέδραμε. Πολλά είναι τα θαύματα της Παναγίας, που έγιναν γνωστά από ομολογίες, επιστολές πιστών καθώς και δημοσιεύσεις στον ημερήσιο τύπο.
Πιστό αντίγραφο της Ιεράς Εικόνας εκδόθηκε κατά το έτος 1991 και διατίθεται, σε όσους πιστούς επιθυμούν, από το Βιβλιοπωλείο μας "ΒΙΒΛΙΟ & ΕΙΚΟΝΑ". ΤΗΛ. 26910 29 333 FAX: 26910 29 341.
ΩΡΑΡΙΟ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΝ:Το Ιερό Προσκύνημα παραμένει ανοικτό μέχρι την δύση του ήλιου. Tηλ.: 26910-22 323
Ταχ. Διεύθυνση: Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Τρυπητής, 251 00 ΑΙΓΙΟΝ
