Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Η διατροφή κατά την περίοδο της νηστείας

Του ιερέως π. Σπυρίδωνος Ανέστη, πρώην executive chef

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, να μάθουμε, αλλά και να θυμηθούμε πως τρεφόμαστε κατά την περίοδο της νηστείας.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή αλλιώς η Σαρακοστή που σημαίνει «Μεγάλες 40 Ημέρες», είναι η σημαντικότατη περίοδος νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο των Ορθοδόξων Χριστιανών, η οποία προετοιμάζει τους Χριστιανούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα.

Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα, έγιναν 7.Αντίστοιχα με τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή των Ορθοδόξων Χριστιανών, υπάρχει νηστεία σαράντα ημερών στη Δυτική Χριστιανοσύνη. Υπάρχουν κάποιες διαφορές στον υπολογισμό της σαρακοστής (πέραν του υπολογισμού της ημέρας του Πάσχα) και το πώς αυτή ασκείται τόσο λειτουργικά στη δημόσια λατρεία της εκκλησίας όσο και ατομικά.

Επίσημα η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα επτά εβδομάδες πριν το Πάσχα. Έχει διάρκεια 40 συνεχόμενες ημέρες και ολοκληρώνεται με την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία της Παρασκευής την Έκτη εβδομάδα.

Σκοπός της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι να προετοιμάσει τους πιστούς να εισέλθουν στα Άγια Πάθη και την Ανάσταση του Χριστού. Η ίδια η Σαρακοστή δεν υφίσταται προς χάριν της Σαρακοστής, όπως και η νηστεία δεν γίνεται προς χάριν της νηστείας. Μάλλον, αυτά είναι τα μέσα με τα οποία, και για τα οποία, ο πιστός προετοιμάζει τον εαυτό του για να φτάσει, να αποδεχθεί και να επιτύχει το κάλεσμα από τον Σωτήρα του. Ως εκ τούτου, η σημασία της Μεγάλης Σαρακοστής εκτιμάται ιδιαιτέρως, όχι μόνο από τους Κληρικούς οι οποίοι αυξάνουν σταδιακά το χρονικό διάστημα της Σαρακοστής, αλλά και από τους ίδιους τους λαϊκούς.

Ας δούμε όμως πως αρμόζει να τρεφόμαστε μέσα στην νηστεία της Σαρακοστής. Τα τρόφιμα που παραδοσιακά απέχουμε είναι το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρασί και το λάδι. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, απέχουν μόνο από το ελαιόλαδο ενώ σε άλλες, από όλα τα φυτικά έλαια. Αφότου η αυστηρή νηστεία, σύμφωνα με τους κανόνες, απαγορεύεται το Σάββατο (με εξαίρεση το Μεγάλο Σάββατο) και την Κυριακή το κρασί και το λάδι επιτρέπονται τα Σάββατα και τις Κυριακές (εννοείται ότι το Μέγα Σάββατο ή νηστεία απαγορεύει την κατανάλωση κρασιού και ελαίου, όπως και ολόκληρη τη Μ. Εβδομάδα). Εάν η Μεγάλη Θεομητορική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πέφτει κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τότε το ψάρι, το κρασί και το λάδι, επιτρέπονται εκείνη την ημέρα. Ωστόσο, το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποφεύγονται εντελώς, έως ότου σπάσει η νηστεία, την Κυριακή του Πάσχα (Πάσχα), μετά την Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως και όχι σαφώς με το «Χριστός Ανέστη».

Ποιες τροφές καταναλώνουμε την περίοδο της Σαρακοστής.

Η νηστεία δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να τρώμε βαρετά και «άγευστα» φαγητά. Υπάρχουν πολλές τροφές που είναι γευστικές και θρεπτικές και προσφέρουν ποικιλία στα γεύματα. Αυτές περιλαμβάνουν:

Όσπρια: Φασόλια, ρεβίθια, φάβα, φακές, μπιζέλια, μανιτάρια, είναι εξαιρετικές πηγές πρωτεΐνης και σιδήρου

Λαχανικά: Πατάτες, ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, κουνουπίδι, μπρόκολο, σπανάκι κ.α.

Φρούτα: Μήλα, πορτοκάλια, μπανάνες, σταφύλι, ρόδι, σύκα, φράουλες κ.α.

Δημητριακά: Ρύζι, κριθάρι, κινόα, βρώμη, πλιγούρι, ζυμαρικά ολικής άλεσης.

Ξηροί Καρποί: Καρύδια, αμύγδαλα, φουντούκια, κολοκυθόσποροι, ηλιόσποροι , σουσάμι.

Γλυκά Εδέσματα: Χαλβάς, νηστίσιμο κέικ με ταχίνι.

Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι μια πολύ σημαντικής περίοδος που συνοδεύεται αυστηρούς κανόνες προσωπικό αγώνα, σωματική και πνευματική άσκηση. Σε κάθε περίπτωση, η νηστεία δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά ένα μέσον κάθαρσης και προετοιμασίας των πιστών για την Αγία ημέρα της Ανάστασης του Κυρίου. Για τον λόγο αυτό, η νηστεία έχει πραγματική θρησκευτική αξία όταν ακολουθείται από προσωπική επιλογή και όχι λόγω εξωτερικών παρεμβάσεων ή απλά μόδα και αποτοξίνωση διατροφική (veganισμός).

Οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν αναφερθεί στη νηστεία χωρίς προσευχή ως «τη νηστεία των δαιμόνων» δεδομένου ότι οι δαίμονες δεν τρώνε σύμφωνα με την άυλη φύση τους, αλλά ούτε και κάνουν προσευχή.

Επίσης θα ήταν καλό να προσέξουμε και τις διαφορές μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Ενώ στη Δύση η ψαλμωδία του Αλληλούια παύει κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, στην Ανατολή η χρήση του αυξάνεται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για τους Ορθοδόξους, η νηστεία θα πρέπει να είναι χαρμόσυνη και η αίσθηση της αναξιότητας πρέπει πάντα να μετριάζεται με την ελπίδα στη συγχώρεση του Θεού. Μια προσευχή που χαρακτηρίζει τις νηστίσιμες ακολουθίες είναι η Ευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου η οποία λέγεται σε κάθε ακολουθία τις καθημερινές, συνοδευόμενη από πλήρεις μετάνοιες.

Η Ευχή του Αγ. Εφραίμ έχει ως εξής: «Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῷς. Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».

Χαρακτηριστικά είναι και τα λόγια του Μεγάλου Βασιλείου όσον αφορά τη νηστεία: Η νηστεία γεννά προφήτες, δυναμώνει αδύνατους, κάνει σοφούς νομοθέτες, είναι φυλακτήριο της ψυχής, στο σώμα ασφαλής σύνοικος, όπλο στους ανδρείους, γυμναστήριο στους αθλητές. Η μετάνοια χωρίς τη νηστεία είναι αργή.

Η Νηστεία κατά την Επιστήμη

Έρευνα του Πανεπιστημίου της Κρήτης ανέδειξε τα οφέλη της νηστείας. Η μελέτη έδειξε ότι τα άτομα που νηστεύουν παρουσιάζουν:

• μειωμένα επίπεδα λιποπρωτεινών στο αίμα
• μειωμένα επίπεδα ουρικού οξέος
• χαμηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας

Παράλληλα, αποκτούν υποσυνείδητα καλές διατροφικές συνήθειες. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα η νηστεία καταπολεμά και την κατάθλιψη. Μία άλλη ευεργετική επίδραση της νηστείας στην Σαρακοστή, είναι ότι συμβάλλει στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας και του διαβήτη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με εγκράτεια, η οποία αποτελεί τη βασική έννοια της νηστείας.

Μπορεί ένα παιδί να νηστέψει στην Σαρακοστή;

Η θρησκευτική νηστεία δεν εμποδίζει την καλή ανάπτυξη των παιδιών, ούτε μειώνει τη δραστηριότητά τους. Τα παιδιά που νήστευαν δεν είχαν σημαντικές διαφορές στο ύψος και στο Δείκτη Φυσικής Δραστηριότητας, σε σχέση με αυτά που δε νήστευαν. Τα δεύτερα είχαν σημαντικά μεγαλύτερη πρόσληψη ενέργειας, κορεσμένων λιπαρών, βλαβερών trans λιπαρών οξέων και χοληστερόλης, σε σχέση με τα παιδιά που νήστευαν πλήρως ή μερικώς.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε η νηστεία την Σαρακοστή μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη σωματική και πνευματική μας υγεία. Ιδιαίτερα όταν γίνεται με τους κατάλληλους συνδυασμούς τροφών, αποτελεί πρότυπο πλήρους και ισορροπημένης διατροφής.

Κλείνοντας σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας η αληθινή Νηστεία έχει δύο βασικές πτυχές, η μία ταυτίζεται με τη σωματική εγκράτεια, την αποχή από τις τροφές. Ο δεύτερος άξονας της νηστείας κινείται σε εσωτερικό επίπεδο και ταυτίζεται με την εγκράτεια κατά των παθών, τη νίκη κατά της αμαρτίας. Η δεύτερη αυτή πτυχή είναι και η βασικότερη.

ΑΜΗΝ

ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ