ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Γ' ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ

Με τη χάρη του Θεού φθασαμε στο μέσον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στην τρίτη Κυριακή των Νηστειών, της Σταυροπροσκυνήσεως όπως ονομάζεται. Η Αγία μας Εκκλησία προβάλει τον Σταυρό του Κυρίου μας για να τον προσκυνήσουμε, να πάρουμε δύναμη να συνεχίζουμε τον πνευματικό μας αγώνα και να αισθανθούμε ότι η γνήσια χριστιανική ζωή χωρίς σταυρό είναι κενή. Η Αγία μας Εκκλησία τοποθετεί τον Τίμιο Σταυρό ως ενίσχυση και ὁρόσημο στην πορεία μας προς την Ανάσταση. Όπως τα σήματα στους δρόμους δείχνουν ποια κατεύθυνση πρέπει να πάρουμε για να φτασουμε στον προορισμό μας, έτσι και ο Σταυρός του Χριστού σήμερα σηματοδοτεί την πορεία μας και μας λέγει ότι, για να φτάσουμε στη χαρά της Ανάστασης, θα περάσουμε πρώτα από τη δόξα του Σταυρού.

Είμαστε σαν τους οδοιπόρους σε δύσκολο και μακρινό δρόμο που κατάκοποι, αν βρουν κάποιο δέντρο, κάθονται λίγο στη σκιά του να αναπαυθούν και ανανεωμένοι συνεχίζουν το δρόμο τους. Έτσι και τώρα στον καιρό της νηστείας και στο δύσκολο ταξίδι της προσπάθειας, ο ζωφόρος Σταυρός φυτεύτηκε στο μέσον του δρόμου από τους άγιους Πατέρες, για να μας δώσει άνεση και αναψυχή, για να μας ενθαρύνει στην υπόλοιπη προσπαθειά μας.

 «Όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού, και ακολουθείτω μοι» μας λέγει ο Κύριος. Και απεευθύνει την πρόσκληση του σε όλους τους ανθρώπους. Ο Κύριος θέλει όλοι να σωθούμε, δεν μας εξαναγκάζει όμως. «Όστις θέλει». Όποιος θέλει. Όχι με τη βία, γιατί με τη βία η σωτηρία δεν έχει νόημα. Ο Θεός μας έπλασε ελεύθερους, η ελευθερία. το αυτεξούσιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό που μας έδωσε. Η σωτηρία δεν είναι αποτέλεσμα εξαναγκασμού και βίας, αλλα ελεύθρερης και αβίαστης συγκαταθεσής μας.

Βρισκόμαστε στη μέση της Μεγάλης Σαρακοστής. Μας λέγει ένας μεγάλος θεολόγος ο Αλέξανδρος Σμέμαν. “Από τη μια πλευρά η φυσική και πνευματική προσπάθεια, αν είναι συστηματική και συνεχής, αρχίζει να μας γίνεται αισθητή, το φόρτωμα να γίνεται πιο βαρύ, η κόπωση πιο φανερή. Έχουμε ανάγκη από βοήθεια και ενθάρρυνση.  Από την άλλη πλευρά, αφού αντέξουμε αυτή την κόπωση και έχουμε αναρριχηθεί στο βουνό μέχρι αυτό το σημείο, αρχίζουμε να βλέπουμε το τέλος της πορείας μας και η ακτινοβολία του Πάσχα γίνεται πιο έντονη.  Η Σαρακοστή είναι η σταύρωση του εαυτού μας, είναι κατα κάποιο τρόπο η εμπειρία  που αποκομίζουμε από την εντολή του Χριστού που ακούγεται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα αυτής της Κυριακής: «όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοι»   Αλλά δεν μπορούμε να σηκώσουμε το σταυρό μας και ν΄ ακολουθήσουμε το Χριστό αν δεν ατενίζουμε το Σταυρό που Εκείνος σήκωσε για να μας σώσει.  Ο δικός Του Σταυρός, όχι ο δικός μας, είναι εκείνος που μας σώζει.  Ο δικός Του Σταυρός είναι εκείνος που δίνει νόημα αλλά και δύναμη στους άλλους.” 

Γι' αυτό και εμείς πρέπει ανάλογα με τις μικρές μας δυνάμεις να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια, να δείχνουμε κάθε φιλοτιμία καὶ επιμέλεια γιὰ τη σωτηρία της ψυχής μας. Να προσφέρουμε στον Κύριό μας ότι περισσότερο μπορούμε. Δεν μπορούμε ν᾿ αγωνιστούμε τόσο έντονα όσο οι Άγιοι;  Μπορούμε όμως ν᾿ αγωνιστούμε να καλλιεργήσουμε τὸ ίδιο φρόνημα, δηλαδή να μη συμβιβαζόμαστε μὲ τὴν αμαρτία. Ὁ Θεὸς θα δει την προαίρεση μας και θα μας ελεήσει.

Ας προσκυνήσουμε, λοιπόν, σήμερα με κατάνυξη τον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό του Σωτήρος μας Χριστού. Ας αντλήσουμε από εκείνον τη δύναμη και το κουράγιο και τη βοήθεια που μας είναι τόσο αναγκαία, ώστε ανανεωμένοι και καθησυχασμένοι να συνεχίσουμε τόν υπόλοιπο χρόνο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και να ανεβούμε τον πνευματικό μας Γολγοθά, το Γολγοθά που όμως πάντα ακολουθεί η Ανάσταση. Αμήν

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Β' ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ

Έχουμε ήδη διανύσει τις δυο πρώτες εβδομάδες της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και βρισκόμαστε στην δεύτερη Κυριακή των Νηστειών η οποία είναι αφιερωμένη σε έναν μεγάλο άγιο και Πατέρα της Εκκλησίας, στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης ο οποίος έζησε τον ΙΔ΄ αιώνα. Πήρε μέρος και διευκρίνισε τις δογματικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στην ορθόδοξη και δυτική θεολογία, που με τις νέες ιδέες της αλλοίωνε τη χριστιανική πίστη και καθιστούσε προβληματική τη σωτηρία. Στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου, τονίζεται ιδιαίτερα η διάκριση ανάμεσα στην ουσία και τις ενέργειες του Θεού. Η ουσία του Θεού είναι άγνωστη σε όλους και γνωστή μόνο στον Τριαδικό Θεό, ενώ οι άκτιστες ενέργειές του είναι μεθεκτές στον κόσμο και στον άνθρωπο. Οι Δυτικοί αρνούνται αυτή τη διάκριση και δέχονται ότι δεν υπάρχει καμία άμεση επικοινωνία με το Θεό. Η διδασκαλία του επικυρώθηκε από δύο τοπικές συνόδους, που συνήλθαν στην Κωνσταντινούπολη, το 1341 και το 1351. Είναι επίσης ο μεγάλος δάσκαλος της νοεράς προσευχής, δηλαδή της ευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό».

Η σημερινή ευαγγελική περικοπή μας διηγείται την θεραπεία ενός παραλύτου στην Καπερναούμ, όπου ο Χριστός είχε πάει για να διδάξει τον λαό. Ως συνήθως, στο σπίτι που βρισκόταν επικρατούσε το αδιαχώρητο, από το πλήθος που είχε μαζευτεί για να Τον ακούσει, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι που μετέφεραν τον παράλυτο να μη μπορούν να μπουν μέσα. Αποφασίζουν λοιπόν να χαλάσουν την στέγη και να κατεβάσουν με σχοινιά το κρεβάτι με τον παράλυτο μπροστά στα πόδια του Ιησού. Εκείνος, μόλις είδε την πίστη των ανθρώπων, λέει στον παράλυτο “παιδί μου, οι αμαρτίες σου έχουν συγχωρεθεί”. Αγανάκτησαν οι γραμματείς, καθώς σκέφτηκαν ότι μόνον ο Θεός έχει την εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες, και ο καρδιογνώστης Κύριος τους ρωτά “γιατί σκέφτεστε πονηρά; τί είναι ευκολότερο, να πω ότι συγχωρούνται οι αμαρτίες σου, ή σήκω και πάρε το κρεβάτι σου και περπάτα;” Και για να δείξει σε όλους ότι έχει την εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες, στρέφεται στον παράλυτο και τον διατάζει να σηκωθεί. Κι εκείνος σηκώθηκε, πήρε το κρεβάτι του στους ώμους και επέστρεψε στο σπίτι του, αφήνοντας πίσω του όλους να δοξάζουν τον Θεό και να λένε ότι ποτέ δεν είχαν δει τόσο μεγάλο θαύμα.

Γιατί όμως ο Ιησούς αντί να τον θεραπεύσει αμέσως, πρώτα του συγχωρεί τις αμαρτίες; Τι είναι η αμαρτία; Αμαρτία είναι η ασθένεια της ψυχής. Ο Θεός είναι η πηγή της ζωής. Αυτός έφερε στην ύπαρξη τα πάντα, και συνεχίζει να τα διατηρεί. Ο άνθρωπος σαν λογικό και αυτεξούσιο ον, δέχεται τη ζωή αλλά και μπορεί να την απορρίψει. Όταν είναι κοντά στο Θεό παίρνει ζωή αλλά όταν απομακρυνθεί, σταδιακά τη χάνει. Αμαρτία λοιπόν είναι η απομάκρυνση από το Θεό και κατά συνέπεια, η απώλεια της αιώνιας ζωής.

 Μέσα από το θαύμα που επιτελεί ο Χριστός, τονίζει τη σπουδαιότητα και την σημασία της αφέσεως των αμαρτιών μας από τον Θεό, σημασία πολύ μεγαλύτερη από την ίαση οποιουδήποτε σωματικού νοσήματος. Η άφεση των αμαρτιών, που έδωσε ο Κύριος μας στον παραλυτικό, δηλώνει, πως η θεραπεία της ψυχής οδηγεί και στη θεραπεία του σώματος. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έλεγε: «τα περισσότερα νοσήματα οφείλονται στα αμαρτήματα της ψυχής»

Από το σημερινό, Ευαγγελικό ανάγνωσμα βλέπουμε, ότι η συνάντηση με τό Θεό γίνεται μέσῳ της καρδιάς και όχι με τη λογική, γιατι αν αυτοί οι άνθρωποι είχαν μείνει στη λογική, ο παραλυτικός θα ἔμενε αθεράπευτος. Αυτή την αίρεση της λογικής εξηγήσεως και προσεγγίσεως του Θεού καταπολέμησε με τη διδασκαλία του ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και οι ησυχαστές Πατέρες. Μας δίδαξαν, ότι κατανοούμε και κατά συνέπεια συναντάμε τον Θεό μας με την καρδιά, με τον εσωτερικό μας κόσμο, όταν υπάρχει καθαρότητα και αγνή διάθεση, δηλαδή μετάνοια, όταν υπάρχει προσευχή με ειλικρίνεια και απαλλαγή από το κοσμικό φρόνημα, δηλαδή να μην είμαστε δεμένοι με τα υλικά αγαθά και να τα θεοποιούμε.

Συχνά παρακαλούμε τον Θεό να μας βοηθήσει και να μας απαλλάξει από προβλήματα που σχετίζονται με τη σωματική μας ακεραιότητα, με την υγεία μας, ή άλλοτε με τις βιοτικές μας ανάγκες και την σκληρή καθημερινότητα. Και είναι αλήθεια ότι τις περισσότερες φορές ανταποκρίνεται στα αιτήματά μας, ιδιαίτερα όταν αυτά συνοδεύονται με πίστη, με ζέση καρδιάς. Ωστόσο, πέρα από τα καθημερινά, πέρα από τα υλικά ή τα θέματα που άπτονται της υγείας, βρίσκεται η ανάγκη για την παρά Θεού συγχώρεση, για την άφεση των αμαρτιών μας, για την αποκατάσταση της αγαπητικής σχέσεως με τον Θεό και τον πλησίον, μέσα από την χάρη και την ευεργεσία του Αγίου Πνεύματος. Την ανάγκη για σταθερή πίστη προς τον Θεό και την ανάγκη να στραφούμε στην ίαση του πνευματικού μας κόσμου με την άφεση των αμαρτιών μας από τον ίδιο τον Θεό, μας τονίζει η σημερινή περικοπή. Μας παροτρύνει δηλαδή να μη μείνουμε μόνο στα εξωτερικά στοιχεία της Σαρακοστής, την νηστεία δηλαδή και την προσευχή, αλλά να επιμείνουμε στην καλλιέργεια της πίστεως και στην επιμέλεια για την ίαση και αποθεραπεία της ψυχής μας. Ας μη ξεχνάμε επομένως στις προσευχές μας να ζητούμε με πίστη τη συγγνώμη του Θεού, και να είμαστε βέβαιοι ότι θα φροντίσει και για κάθε άλλο θέμα μας απασχολεί, όπως άλλωστε ο ίδιος ο Χριστός έχει πει. Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ

Η σημερινή Κυριακή, αποτελεί την πύλη της Αγίας και μεγάλης Τεσσαρακοστής στην οποία με τη Χάρη του Θεού εισερχόμαστε από αύριο. Το στάδιο των αρετών εγκαινιάζει η αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Οι αθλητές των πνευματικών αγώνων καλούνται στα πνευματικά αγωνίσματα. Οι Πατέρες της Εκκλησίας θέσπισαν να διαβάζεται σήμερα μία Ευαγγελική περικοπή, στην οποία τονίζονται τρία κυρίως μηνύματα, σαν εφόδια στην πνευματική μας πορεία.

Το πρώτο είναι η συγχώρηση. Η ζωή μας είναι γεμάτη από αμαρτίες, που προέρχονται είτε από τα έργα μας, είτε από τα λόγια μας, είτε από τις σκέψεις μας. Ο Κύριος μας τονίζει μέσα από το Ευαγγέλιο, ότι συγχωρεί όλες τις αμαρτίες μας με μία προϋπόθεση, ότι και εμείς θα συγχωρήσουμε τους άλλους, ό,τι κακό και αν μας έχουν κάνει. Συχνά στη ζωή μας πέφτουμε σε σφάλματα, και έχουμε την ανάγκη, και πολλές φορές την απαίτηση, να μας συγχωρήσουν οι συνάνθρωποί μας, και παράλληλα επιζητούμε και προσευχόμαστε για τη άφεση από τον Θεό. Προϋπόθεση όμως της συγγνώμης του Θεού αποτελεί η δική μας συμπεριφορά προς τους αδελφούς μας. Δεν μπορούμε να ζητάμε το έλεος του Θεού, κι εμείς να είμαστε ανάλγητοι και σκληροί απέναντι σε όσους έχουν κάνει κάποιο λάθος ή έχουν σφάλλει απέναντί μας.

Το δεύτερο μήνυμα, είναι η αναγκαιότητα της πνευματικής εγρήγορσης κατά την άσκηση της νηστείας. Στην εποχή του Χριστού, οι Φαρισαίοι έδειχναν ότι νηστεύουν με έντονα εξωτερικά γνωρίσματα, για να θαυμάζονται και να εγκωμιάζονται από το λαό. Έτσι η νηστεία από μέσο προσέγγισης του Θεού και εκδήλωση μετάνοιας και ταπείνωσης του ανθρώπου, είχε μεταβληθεί σε όργανο εξυπηρέτησης του ανθρώπινου εγωισμού, για αυτό και έλεγε ο Χριστός υποκριτές τους Φαρισαίους. Αποτελεί μεγάλη αρρώστια για κάθε εποχή η υποκρισία, η ωραιοποίηση του εξωτερικού μας προφίλ, και αυτό στηλιτεύει ο Χριστός. Η νηστεία δεν μπορεί να συνοδεύεται από αυτοπροβολή και υπερηφάνεια, διότι αποτελεί προσωπική άσκηση και θυσία προς τον Θεό, ο οποίος βλέπει τον κόπο μας, αφουγκράζεται τις προσευχές μας και ανταποκρίνεται με σωτήριο τρόπο στα δίκαια αιτήματά μας. Η νηστεία απαιτεί σεμνότητα, όχι διαφήμιση, ούτε κατάκριση του πλησίον.

Η Εκκλησία όμως πάντοτε μας θυμίζει πως η νηστεία, για να είναι ευπρόσδεκτη από τον Θεό, είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από την απομάκρυνση της αμαρτίας και των παθών. Αυτό τονίζεται υπέροχα σε ένα απόστιχο των αίνων του όρθρου της Τετάρτης της Τυρινής, το οποίο μας λέγει: «Άδικα χαίρεσαι για την αποχή από τις τροφές ψυχή μου, όταν νηστεύεις από τις τροφές και δεν καθαρίζεσαι από τα πάθη. Γιατί, αν η νηστεία δεν σου γίνεται αφορμή για διόρθωση, είναι μισητή από το Θεό, ως ψευδής. Τότε μοιάζεις με τους κάκιστους δαίμονες που δεν τρώνε ποτέ. Μη λοιπόν, ψυχή μου, καταστρέψεις την νηστεία αμαρτάνοντας, αλλά να στέκεσαι αμετακίνητη προς τις αμαρτωλές επιθυμίες, νοιώθοντας πως βρίσκεσαι μπροστά στον Εσταυρωμένο Σωτήρα, μάλλον δε να σκέπτεσαι πως είσαι και συ σταυρωμένη μαζί με αυτόν που σταυρώθηκε για σένα και να του φωνάζεις, θυμήσου με Κύριε όταν έλθεις στην βασιλεία σου».

Το τρίτο μήνυμα αφορά τους θησαυρούς, τους επίγειους και τους επουράνιους. Ο Χριστός μάς αποτρέπει να συνάγουμε επίγειους θησαυρούς, που φθείρονται και αφανίζονται είτε από φυσικά αίτια είτε από τους κλέπτες. Αντίθετα, μάς προτρέπει να συγκεντρώνουμε πνευματικούς θησαυρούς, που παραμένουν ασύλητοι και αναλλοίωτοι. “Γιατί, όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί είναι και η καρδιά σας”, θα μας πει τελειώνοντας τη σημερινή περικοπή.

 Η Μ. Σαρακοστή είναι η ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε ποιο είναι το νόημα της ζωής και πού βρίσκεται ο αληθινός θησαυρός. Και το νόημα είναι ο Χριστός και η σχέση μαζί Του. Ο Χριστός που γίνεται άνθρωπος και κάνει τον άνθρωπο Θεό. Ο Χριστός που μας δείχνει τον δρόμο της αγάπης και της πίστης. Και ο θησαυρός μας, αν είναι η αγάπη, αν είναι η πίστη και η ελπίδα, αν είναι η επιθυμία μας να αφήσουμε κάθε κακό, αμαρτία, έγνοια στην άκρη, τότε κάνει την καρδιά μας να χαίρεται την παρουσία του Θεού και των ανθρώπων μέσα στον κόσμο.

Αυτά τα τρία μηνύματα, η συγχωρητικότητα, η απλότητα και η επιθυμία των επουράνιων αγαθών, ή αντίθετα, η έλλειψη σκληροκαρδίας, υποκρισίας και φιλαργυρίας, οφείλουν να συνοδεύουν την πορεία της ζωής μας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής που από αύριο ανοίγεται μπροστά μας. Μόνο τότε η νηστεία θα είναι ουσιαστική και καρποφόρα για την πνευματική μας ζωή, και δεν θα εξαντληθεί σε μια απλή αποχή από συγκεκριμένες τροφές, όταν δηλαδή φροντίζουμε να καλλιεργούμε μέσα μας την αγάπη προς τον πλησίον, την ταπείνωση και απλότητα, και κάθε πνευματικό αγαθό. Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ

Βρισκόμαστε ήδη στη δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου, όπου στή θεία Λειτουργία διαβάζεται η παραβολή του ασώτου υιού. Οι τέσσερις Κυριακές αυτές του Τριωδίου,  και οι πέντε της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι σαν βαθμίδες μιας πνευματικής κλίμακας, που μας ανεβάζει πρός το Πάσχα. Την Κυριακή του τελώνη και του φαρισαίου πήραμε για ἐφόδιο στην πνευματική μας πορεία για τό Άγιο Πάσχα τήν ταπεινοφροσύνη, σήμερα, Κυριακή του άσώτου, συμπληρώνουμε τις ὁδοιπορικές ἀποσκευές μας με τη μετάνοια. Χωρίς ταπεινοφροσύνη δεν μετανοούμε και χωρίς μετάνοια δεν σωζόμαστε.

Η παραβολή του Ασώτου, αναφέρεται στον μικρότερο από δυο αδελφούς, που ζήτησε από τον πατέρα του το μερίδιο της περιουσίας που του αναλογούσε και αναχώρησε να βρει την τύχη του. Επί μακρό χρονικό διάστημα διασκέδαζε σπαταλώντας την περιουσία, και κάποια στιγμή, όταν έμεινε φτωχός, εγκαταλείφθηκε από τους “φίλους” του και κατέληξε να βόσκει χοίρους προκειμένου να μην πεθάνει από την πείνα. Τότε αναλογίστηκε το λάθος που έκανε και πήρε την απόφαση να επιστρέψει μετανιωμένος στον πατέρα του, ελπίζοντας να του δώσει μια θέση ανάμεσα στους δούλους του. “Πατέρα μου, αμάρτησα στο Θεό και σε σένα”, του είπε, “και δεν είμαι άξιος να ονομάζομαι γιος σου. Σε παρακαλώ να με δεχτείς σαν ένα δούλο σου”. Ο πατέρας του όχι μόνο τον δέχτηκε, αλλά τον αποκατέστησε ως υιό του και έδωσε εντολή στους υπηρέτες του να ετοιμάσουν γιορτή για την επιστροφή του και να σφάξουν “τον μόσχο τον σιτευτό”. Όταν επέστρεψε ο μεγαλύτερος γιος στο σπίτι και έμαθε για τη γιορτή, δυσανασχέτησε που ο πατέρας του δέχτηκε με τέτοιο τρόπο τον αμαρτωλό και άσωτο υιό. Και ο πατέρας του απαντά ότι ήταν επιβεβλημένη η χαρά και όχι η επίπληξη ή η τιμωρία, γιατί ο υιός του ήταν νεκρός και αναστήθηκε, ήταν χαμένος και ευρέθη.

Ο Κύριος μας λέγοντας αυτή την παραβολή εκτός των άλλων μας φανέρωσε μια νέα σχέση που είναι δυνατόν να αναπτυχθεί ανάμεσα στον αμαρτωλό άνθρωπο και τον Θεό. Είναι γνωστό, ότι στη θέση του Ασώτου υιού βρίσκεται ο καθένας μας, όλη η ανθρωπότητα.

Με την παραβολή αυτή, ο Χριστός μας δείχνει αλλά και μας υπενθυμίζει τη μεγάλη σημασία της μετανοίας και της συγγνώμης. Μερικές φορές υπάρχει μέσα μας η εντύπωση πως άμα κάνουμε κάποιο λάθος, η ζημιά είναι ανεπανόρθωτη, ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι όπως πρώτα. Αυτή η ιδέα όχι μόνο έχει κυριεύσει τη σκέψη μας, αλλά καθορίζει και τη ζωή μας σε τέτοιο βαθμό που εγκλωβιζόμαστε και δεν μπορούμε να κάνουμε βήματα πνευματικής προόδου γιατί θεωρούμε από τη μια τις αμαρτίες μας ανυπέρβλητες και ασυγχώρητες, και από την άλλη αδυνατούμε να συγχωρήσουμε όσους τυχόν μας έχουν βλάψει. Ο Χριστός όμως σήμερα, μέσα από την παραβολή αυτή, μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει αμαρτία που μπορεί να υπερβεί την άπειρη αγάπη και φιλανθρωπία του Θεού. Η ειλικρινής μετάνοια, η χωρίς δικαιολογίες και ωραιοποιήσεις, αυτή που συνοδεύεται με ταπείνωση και συντριβή καρδιάς, ελκύει τη συγγνώμη και την αγάπη του Θεού πριν καλά -καλά βγει από τα χείλη μας. Είδαμε πώς ο πατέρας, μόλις είδε από μακριά τον γιο του να έρχεται, δεν περίμενε αλλά έσπευσε να τον αγκαλιάσει. Είδαμε ότι δεν τον ρώτησε τίποτα, ότι δεν τον επιτίμησε, αλλά τον δέχτηκε πίσω με χαρά. Η μετάνοια, όταν δεν είναι απλά ένα αίσθημα μεταμέλειας αλλά αποτελεί κίνηση επιστροφής στην αγάπη του Θεού και απόφαση εγκατάλειψης της αμαρτίας, έχει τη δύναμη να αναστήσει τη νεκρωμένη από τα πάθη καρδιά μας, να μεταμορφώσει τη ζωή μας, να διαγράψει όλα εκείνα τα λάθη μας που μας βαραίνουν και φαντάζουν ανυπέρβλητα. Η σημερινή παραβολή είναι ολόκληρο το Ευαγγέλιο. Και μόνη αυτή είναι ικανή να μας οδηγήσει στη σωτηρία.

Ο Κύριος μας ήρθε για να μας ανακοινώσει ότι έχουμε πατέρα στον ουρανό, ότι ο Θεός είναι γεμάτος ευσπλαχνία για μας, ότι όποιες και όσες και αν είναι οι αμαρτίες μας. Εκείνος έχει την δύναμη να τις εξαλείψει και να τις δεχθεί. Ήθελε να μας μάθει, ότι ο Θεός είναι Πατέρας μας ότι η ζωή της αμαρτίας που ζούμε δεν είναι αυτή που μας ταιριάζει. Και ακόμα ότι οι αμαρτίες μας χωρίζουν από το Θεό Πατέρα, μας κάνουν εχθρούς του ενώ Εκείνος είναι γεμάτος Πατρική αγάπη και ευσπλαχνία για μας τα παιδιά του.

Αλλά θα πρέπει να προσέξουμε ότι αν ο Θεός είναι γεμάτος αγάπη για όλους ανεξαρτήτως τους ανθρώπους, εν τούτοις όλοι δεν απολαμβάνουν την ευσπλαχνία του. Όλοι δεν αναπαύονται κοντά του. Όλοι δεν επιστρέφουν. Απολαμβάνουν την αγάπη του Θεού Πατέρα μόνο όσοι επιστρέφουν με μετάνοια και ζουν υποταγμένοι στο θέλημα του. Όπως έκανε ο Άσωτος. Γνώρισε την αγάπη του πατέρα του όταν μετανιωμένος χωρίς εγωισμό, με ταπείνωση ζήτησε συγνώμη και μια μικρή θέση την τελευταία θέση μάλιστα  στην πατρική οικία.

Γι’ αὐτό, κι όταν πέσουμε, ας μη νομίζουμε πως ο Θεός δεν είναι πια για μας· Ο Θεός είναι Πατέρας, που «ανατέλλει τον ἥλιον αυτού επί πονηρούς και αγαθούς καί βρέχει επί δικαίους και αδίκους». Ας ἀρχίσουμε την πορεία της σωτηρίας μας με ταπεινοφροσύνη  και με μετάνοια.Ας μη ξεχνάμε όμως ότι ουδέποτε ο Χριστός στάθηκε στην αμαρτία, ουδέποτε κατέκρινε κανένα, αλά αντιθέτως τόνισε τη σημασία και το μεγαλείο της μετάνοιας και τη χαρά που αυτή προξενεί, λέγοντάς μας μεταξύ άλλων ότι “αληθινά, γίνεται μεγάλη χαρά στον ουρανό για έναν άνθρωπο που μετανοεί, παρά για ενενήντα εννέα δίκαιους που δεν έχουν ανάγκη μετανοίας Ο Θεός Πατέρας μας περιμένει και το πατρικό σπίτι, η Εκκλησία, μας χωράει όλους. Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕΩ

Με τη Χάρη του Θεού φτάσαμε στην τρίτη Κυριακή του Τριῳδίου που ονομάζεται Κυριακή της Ἀπόκρεω, γιατί από αύριο έως την Κυριακή του Πάσχα απέχουμε από την τροφή του κρέατος, προετοιμαζόμενοι έτσι και σωματικά γιά τήν Ανάσταση του Κυρίου μας. Η τρίτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωμένη, στη μέλλουσα Κρίση, ως απαραίτητος προβληματισμός των πιστών αυτή την αγωνιστική αυτή περίοδο. Η μέλλουσα Κρίση είναι θεμελιώδης πίστη της χριστιανικής διδασκαλίας, η οποία θα συμβεί στο τέλος αυτού του  κόσμου.

 Η περικοπή μας διδάσκει, πως θα έρθει μια μέρα όπου όλοι μας θα δώσουμε λόγο στο Θεό για τις πράξεις που κάναμε πάνω στη γη κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Δεν πρέπει ο άνθρωπος να ξεχνάει πως ο Χριστός θα έλθει και πάλι στη γη κατά τη δευτέρα και ένδοξη Παρουσία του «κρίναι ζώντας και νεκρούς», όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως μας. Ο Κύριος την πρώτη φορά ήλθε στη γη ως ταπεινός άνθρωπος, τη δεύτερη φορά θα έλθει ως Βασιλέας και Κριτής. Την πρώτη φορά μας έδωσε αγάπη για να σωθούμε όλοι, τη δεύτερη θα μας κρίνει με δικαιοσύνη.

Ο Κύριος μας παρουσιάζει πως θα μαζευτούν όλοι οι άνθρωποι μπροστά του και πως θα ξεχωρίσει όλους τους ανθρώπους, όπως ο τσοπάνης ξεχωρίζει τα πρόβατα από τα κατσίκια. Ένα και μοναδικό κριτήριο θα έχει, που θα κρίνει τον κάθε άνθρωπο χωριστά. Είναι η εντολή της αγάπης και ο τρόπος που την εφάρμοσε ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του. Πολύ απλά πράγματα θα ζητήσει εκείνη την ημέρα ο Κύριος από τους ανθρώπους. Θα δει αν δώσαμε ένα κομμάτι ψωμί στον πεινασμένο. Ένα ποτήρι νερό στο διψασμένο. Ένα ρούχο στο γυμνό. Μια φιλοξενία στον άστεγο. Μια προστασία στη χήρα και το ορφανό. Μια επίσκεψη στον άρρωστο και το φυλακισμένο. Ο Χριστός περιορίζεται στα λίγα πράγματα για να μη δικαιολογηθεί κανείς πως δεν μπορούσε να προσφέρει στους άλλους κάτι περισσότερο, επειδή και ο ίδιος δε θα είχε.

Το σπουδαιότερο όμως είναι πως ο άνθρωπος προσφέρει στο συνάνθρωπο του κάτι, επειδή τον αγαπά. Και αγαπά τον πλησίον, επειδή αγαπά το Θεό και το Χριστό. Αυτή τη μεγάλη αλήθεια μας παρουσιάζει ο Κύριος, όταν λέγει: «Σας βεβαιώνω πως ότι κάνατε σ' έναν από τους πιο τελευταίους αδελφούς μου, σ' εμένα το κάνατε». Αυτό μας διδάσκει πως ο Χριστός συνδέει τον εαυτό του με κάθε άνθρωπο ιδιαίτερα. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια που να ενισχύει και να παρηγορεί τον καθένα μας.

Βασικό, λοιπόν, κριτήριο για την είσοδο μας στη Βασιλεία του Θεού είναι η αρετή της ελεημοσύνης, ὄχι ὅμως μέ τήν έννοια του καθήκοντος, αλλά με την έννοια της αγάπης, όπως αυτή μας διδάχθηκε από τόν ίδιο το Θεό δια του Υιού Του. Ο Θεός ελέησε τον άνθρωπο στέλνοντας τον Μονογενή Του Υἰό. Ο Χριστός έγινε άνθρωπος. Θεράπευσε τον άνθρωπο από την κάθε είδους ασθένεια, θυσιάστηκε για τον άνθρωπο πάνω στο Σταυρό και αναστήθηκε για να θεώσει τον άνθρωπο.

Η αγάπη λοιπόν ρυθμίζει τα πάντα, τόσο στην παρούσα όσο και στην μέλλουσα ζωή. Ακόμα και οι πιο ευγενικές και σπουδαίες πράξεις πρέπει να έχουν κριτήριο την αγάπη για να είναι γνήσιες. Κόλαση είναι όταν δεν αγαπάς και δεν αγαπιέσαι. Αντίθετα, όταν αγαπάς πραγματικά βρίσκεις πολλούς τρόπους να το δείξεις και βρίσκεις χίλιες δύο λύσεις για να ανακουφίσεις τους φτωχούς. Μια θέση στον παράδεισο, την παίρνουμε μόνοι μας, γιατί είναι καρπός των έργων της αγάπης μας, με ταπείνωση.

Η φιλανθρωπία που ουσιαστικά αναζητεί ο Χριστός μέσα από τη σημερινή διήγηση, είναι η προερχόμενη από αγάπη και όχι από οίκτο, εκείνη που συμμερίζεται τον πόνο του συνανθρώπου και προσφέρει από το περίσσευμα ή ακόμα και από το υστέρημά μας, χωρίς τυμπανοκρουσίες και χωρίς να περιμένουμε ανταπόδοση. Και από την άλλη, στηλιτεύει την αδιαφορία και την αναλγησία, που ισοδυναμεί με έλλειψη αληθινής κοινωνίας με τον πλησίον, με το κλείσιμο στην αυτάρκεια του εγώ μας.

Η ενθύμηση της φοβερής μελλούσης Κρίσεως στην αρχή του Τριωδίου είναι απαραίτητη, διότι απώτερος σκοπός του όλου πνευματικού αγώνα μας είναι να βρεθούμε εκ δεξιών του Δεσπότη μας Χριστού, κατά τη μεγάλη Kρίση. Καλούμαστε λοιπόν αυτή την ευλογημένη περίοδο να εγκαινιάσουμε μια νέα πορεία, η οποία θα οδηγεί τα πνευματικά μας βήματα προς τον ουρανό. Κυρίαρχη σκέψη μας θα πρέπει να είναι το πως θα σταθούμε, κατά την ώρα της φοβερής Κρίσεως, ενώπιον της δόξης του Μεγάλου Κριτού. Τέλος καλούμαστε να έχουμε διαρκώς στην ενθύμησή μας τη μεγάλη αλήθεια, πως το κλειδί του παραδείσου είναι η έμπρακτη αγάπη μας προς τους ενδεείς αδελφούς μας.

Με τη χάρη του Θεού αλλά και με τη δική μας προσπάθεια μπορούμε να φθάσουμε στο σημείο να βλέπουμε στο πρόσωπο του κάθε συνανθρώπου μας τον ίδιο τον Κύριό μας. Και τότε θα μπορούμε να ακούσουμε και εμείς το “δεύτε οι ευλογημένοι του Πατρός μου, κληρονομήσατε την ητοιμασμένην υμίν βασιλείαν από καταβολής κόσμου”. Η διαβεβαίωση του Χριστού “εφ΄ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων εμοί εποιήσατε” αποτελεί μια μαρτυρία ζωής για όλους μας.  Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΙΖ' ΜΑΤΘΑΙΟΥ

                     « ω γύναι, μεγάλη σου η πίστις! γενηθήτω σοι ως θέλεις.» 

Στη σημερινή ευαγγελική περικοπή βρίσκουμε τον Κύριο να έχει αποσυρθεί σε μια   απομακρυσμένη περιοχή της Γαλιλαίας με τους μαθητές Του. Στα σύνορα Τύρου και Σιδώνος. Εκεί, μια γυναίκα Χαναναία, βγαίνει έξω από τα σύνορα της περιοχής εκείνης και Του φωνάζει δυνατά: «Ελέησέ με Κύριε, Υιέ του Δαβίδ, η θυγατέρα μου βασανίζεται από δαιμόνιο»

Ο Ιησούς δεν απαντά, και οι μαθητές, ενοχλημένοι, Του ζητούν να διώξει την αλλοεθνή και ειδωλολάτρισσα γυναίκα, ώστε να πάψει να τους ακολουθεί και να φωνάζει.

Ο Κύριος στην αρχή δε δίνει σημασία στις παρακλήσεις της Χαναναίας. Δεν της απαντάει καθόλου. Εκείνη όμως εξακολουθεί να φωνάζει: «ελέησε με, Κύριε, υιέ του Δαβίδ». Ο Κύριος για να δοκιμάσει περισσότερο την πίστη της γυναίκας της λέγει: «Δεν είναι σωστό να πάρω το ψωμί, που είναι για τα παιδιά, δηλαδή για τους Ισραηλίτες, και να το δώσω στους εθνικούς, δηλ. στους ειδωλολάτρες». Η πίστη όμως της γυναίκας κορυφώθηκε με την απάντηση που έδωσε στον Κύριο: «Έχεις δίκαιο, Κύριε, του λέγει. Όμως και τα σκυλάκια (που είμαστε εμείς οι εθνικοί) τρώνε από τα ψίχουλα, που πέφτουν από το τραπέζι των κυρίων τους». Έφτασε όμως η στιγμή για να φανερώσει ο Κύριος αυτή την υπέροχη πίστη της Χαναναίας. Γι' αυτό και της λέγει μπροστά σ' όλον τον κόσμο:« ω γύναι, μεγάλη σου η πίστις! γενηθήτω σοι ως θέλεις.»   δηλαδή «Γυναίκα, είναι πολύ μεγάλη η πίστη σου. Ας γίνει όπως συ θέλεις». Και αμέσως συντελέστηκε το θαύμα και θεραπεύτηκε η άρρωστη θυγατέρα της.

Το θαύμα είναι ένα έκτακτο και υπερφυσικά γεγονός που μας καταπλήσσει. Είναι αποτέλεσμα της δύναμης και της αγάπης του Θεού για να ευεργετήσει, να θεραπεύσει, να παρηγορήσει να τονώσει τον πάσχοντα και αδύνατο άνθρωπο. Το πραγματικό θαύμα είναι ένα σημάδι και γνώρισμα της αληθινής και ζωντανής πίστης. Οικοδομεί πνευματικά τον άνθρωπο και τον στερεώνει στη  χριστιανική ζωή, απαλλαγμένο από καθετί εγωιστικό και ιδιοτελές. Η πίστη οδηγεί στο θαύμα και όχι το θαύμα στην πίστη.

Γιατί όμως ο Χριστός στην αρχή έδειξε απορριπτική στάση στη Χαναναία και μετά ικανοποίησε το αίτημα της; Η αλήθεια όμως είναι ότι μέσα από το γεγονός αυτό ήθελε να διδάξει τους Μαθητές Του και κατ' επέκταση όλους εμάς για τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, για τον τρόπο με τον οποίο απευθύνουμε τα αιτήματά μας προς τον Θεό και για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον πλησίον.

Η πρώτη απάντηση του Χριστού, ότι έχει σταλεί μόνο για τους Ισραηλίτες, στην ουσία αποκαλύπτει την σκέψη των μαθητών Του, οι οποίοι ευχαριστήθηκαν στο άκουσμά της, απογοητεύτηκαν όμως που ο Διδάσκαλος δεν έπραξε σύμφωνα με τις υποδείξεις τους. Εμμέσως μας διδάσκει όλους, να μη θεωρούμε τους εαυτούς μας προνομιούχους, επειδή ανήκουμε στον λαό του Θεού, αλλά ευεργετημένους και με μεγαλύτερες υποχρεώσεις, εξαιτίας αυτής της μεγάλης ευεργεσίας. Ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης, δηλαδή δεν κάνει διακρίσεις στα παιδιά Του. Μεριμνά και ενδιαφέρεται το ίδιο για δίκαιους και αδίκους, για φτωχούς και πλούσιους, για πιστούς, ή αλλόθρησκους. Ο Θεός είναι δίκαιος και θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να γνωρίσουν την Αλήθεια.

Αποσκοπεί ωστόσο να μας διδάξει κάτι πιο σημαντικό: να θεωρούμε τον εαυτό μας με ταπείνωση και όχι με τάσεις αυτοδικαίωσης και να βγάλουμε από μέσα μας την πλανεμένη εντύπωση ότι ο Θεός είναι υποχρεωμένος να ανταποκρίνεται στα αιτήματά μας. Το έλεος του Θεού αποτελεί δωρεά προς τα πιστά τέκνα Του, και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως βραβείο για την τυχόν ευσέβεια μας. Το παράδειγμα το δίνει σήμερα η Χαναναία, που αποδέχεται την ταπεινή της θέση, συνεχίζει όμως με πίστη να παρακαλεί, έστω για ένα μικρό ψίχουλο της αγάπης του Κυρίου.

Η Χαναναία, αν και είχε  εθνική καταγωγή, διατηρούσε μια θαυμαστή αντίληψη πίστεως και πνευματικότητας. Παρουσιάζεται στον Ιησού σεμνή και ταπεινή, χωρίς να κομπάζει και να διεκδικεί. Ασήμαντη μπροστά στην Αγιότητα και τελειότητα του συνομιλητή της. Άξια απόρριψης και περιφρόνησης από τους εκλεκτούς της ιουδαϊκής θρησκείας. Όμως αληθινή, με μια βαθιά αγάπη και ταπεινοφροσύνη, που μεταμορφώνεται σε μια ισχυρή και δυνατή πίστη. Μια πίστη που ο Ιησούς δεν βρήκε άλλη όμοια ούτε στον κόσμο των πιστών

Αν και πλήθος ανθρώπων, βρίσκονταν γύρω από τον Ιησού, όπως και οι μαθητές του ακόμη, όλοι έμειναν ανυποψίαστοι για την αληθινή πίστη της Χαναναίας γυναίκας. Οι κραυγές και οι παρακλήσεις της, η ταπείνωση και η επιμονή της, άφησαν όλους ασυγκίνητους εξαιτίας της διαφορετικής κοινωνικής και θρησκευτικής τοποθέτησης. Μόνο ο Κύριος διέγνωσε τα βάθη της καρδιάς της και των αισθημάτων της και εκεί αναγνώρισε έναν σπάνιο άνθρωπο και μια εκλεκτή ψυχή. Η πίστη της Χαναναίας παραμένει σταθερή και ακλόνητη παρά τη σιωπή και φαινομενική αδιαφορία του Χριστού. Η πραγματική πίστη δοκιμάζεται μεν, αλλά ποτέ δεν κάμπτεται. Γι΄ αυτό η Χαναναία συνεχίζει να επιμένει, γιατί είναι βέβαιη ότι ο Χριστός είναι εκείνος που έχει τη δύναμη να εκπληρώσει την επιθυμία της. Έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον Χριστό.

Η σταθερή και ακλόνητη πίστη είναι μεγάλη αρετή για έναν πιστό. Ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του θα αντιμετωπίσει θλίψεις και δοκιμασίες και θα ζητήσει τη βοήθεια και το έλεος του Θεού. Αν η πίστη του δεν είναι βαθιά και στερεωμένη, σύντομα θα απογοητευτεί και ίσως και να απιστήσει. Η πίστη της Χαναναίας δεν είναι μόνο σταθερή και ακλόνητη, αλλά συνοδεύεται και από ειλικρινή ταπείνωση. Δέχεται αδιαμαρτύρητα την παρομοίωση της με σκυλάκι, δεν αντιδρά, δεν επαναστατεί, αλλά απαντά με τρόπο που δείχνει την ταπείνωση της. Αυτή τη ζωντανή πίστη της Χαναναίας γυναίκας ζητά ο Χριστός από όλους μας. Η πίστη της γυναίκας ήταν βαθιά, ειλικρινής, ακλόνητη γεμάτη από αγάπη και εμπιστοσύνη για τον Ιησού Χριστό. Και αυτό ήταν που τελικά την έσωσε και χάρισε στη θυγατέρα της τη θεραπεία.

Το θαύμα είναι αποτέλεσμα της ανεξιχνίαστης σοφίας και της άπειρης αγάπης του Θεού. Μιας αγάπης που καλούμαστε μόνο να πιστεύουμε δηλ. να εμπιστευόμαστε γιατί μόνο εκείνη ξέρει πότε και τι πρέπει να δίνει στον καθένα μας. Ένα τέτοιο βίωμα εμπιστοσύνης στην παρουσία του Θεού είναι πηγή δυνάμεως όταν πρόσωπα, καταστάσεις, γεγονότα μας απογοητεύουν, μας πτοούν, μας λυγίζουν και τότε πορευόμαστε για να ακούσουμε « μεγάλη σου η πίστις γενηθήτω σοὶ ως θέλεις» Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΙΔ' ΛΟΥΚΑ

Η σημερινή ευαγγελική περικοπή, μας διηγείται ένα ακόμη συγκλονιστικό θαύμα που επιτέλεσε ο Χριστός μας, αυτή τη φορά σε έναν άνθρωπο τυφλό, ο οποίος καθόταν, σε έναν δρόμο της Ιεριχούς και ζητιάνευε. Ένας άνθρωπος, ανήμπορος και μόνος, παραμελημένος και ξεχασμένος από συγγενείς και φίλους, που τελικά κατάφερε να δεχτεί τη θεϊκή και θαυματουργική παρέμβαση του Κυρίου, γιατί ο άνθρωπος αυτός, αναγνώρισε τον Χριστό ως Σωτήρα και λυτρωτή του και παρέδωσε τον εαυτό του ολόκληρο στην αγάπη του Θεού.

Ο Χριστός πλησίαζε τη μικρή πόλη της Ιεριχούς και καθώς διερχόταν κάποιο δρόμο, ακούει έναν τυφλό άνθρωπο που ζητιάνευε για να ζήσει, να τον φωνάζει δυνατά, λέγοντάς Του: «Ιησού Υιέ του Δαυίδ, ελέησον με». Εκείνοι που προπορεύονταν, έσπευσαν να τον επιτιμήσουν και να τον κάνουν να σωπάσει, αλλά εκείνος όχι μόνο δε σώπασε, αλλά συνέχισε να κραυγάζει με περισσότερη δύναμη. Αφού σταμάτησε ο Ιησούς, έδωσε εντολή να τον φέρουν μπροστά Του. Όταν ο τυφλός πλησίασε, τον ρώτησε ο Χριστός: «τι θέλεις να σου κάνω»; Και εκείνος απάντησε: «Κύριε θέλω να δω το φως μου». Τότε ο Ιησούς του αποκρίθηκε: «ανάβλεψον η πίστη σου σε έσωσε» και αμέσως ο τυφλός είδε το φως του κόσμου και δόξασε τον Θεό.

Ο Κύριος αναγνωρίζει και φανερώνει την πίστη του τυφλού σε όλους τους παρευρισκόμενους ανθρώπους. «Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε» του λέει. 

Ο Χριστός πέρασε μπροστά από τον τυφλό της Ιεριχούς. Ο άνθρωπος αυτός, δεν είχε το φως των οφθαλμών του για να τον δει και να τον αναγνωρίσει. Είχε, όμως, κάτι πολύ πιο σημαντικό, την πίστη του. Και η πίστη βλέπει, γνωρίζει, αισθάνεται την παρουσία του Θεού στον κόσμο. Πίστη, κατά την έκφραση του Αποστόλου Παύλου είναι: «πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων». Δηλαδή, πίστη σημαίνει βεβαιότητα γι’ αυτά που δε βλέπουμε. Αυτήν την αληθινή, τη γνήσια, την ουσιαστική πίστη χρειαζόμαστε και εμείς, για να βλέπουμε, να γνωρίζουμε και να αισθανόμαστε την παρουσία του Θεού στη ζωή μας Πίστη η οποία δεν είναι θεωρητική, αλλά δοκιμάζεται πά­­­­­νω στα πράγματα, και μάλιστα με σκληρές δοκιμασίες και τεράστια ­εμπόδια που ορθώνονται μπροστά μας. Αν θεμελιώσουμε τη ζωή μας στη ­θερμή, ζωντανή και έμπρακτη πίστη, τότε πραγματικά μπορούμε να ελπίζουμε στη σωτηρία μας σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου: «Η πίστις σου σέσωκέ σε».

Ένα άλλο σημείο της περικοπής που πρέπει να προσέξουμε είναι η συμπεριφορά των ανθρώπων που ενώ με τόσο ενθουσιασμό συνόδευαν τον Χριστό, έδειξαν τόση σκληρότητα στον τυφλό « επετίμων αυτόν ίνα σιωπήσει». Τον μάλωναν για να σωπάσει.

Οι άνθρωποι αυτοί, οι οποίοι μάλιστα δεν ήταν εχθροί του Χριστού αλλά ακόλουθοι Του, από λανθα­σμένη εκτίμηση των πραγμάτων στέκονταν εμπόδιο στο να γνωρίσει μια ψυχή το φως του Χριστού. Σε άλλη παρόμοια περίπτωση οι μαθητές του Χριστού είχαν εμποδίσει αυτούς που έφερναν τα παιδιά στο Χριστό για να τα ευλογήσει, επειδή νόμιζαν ότι δεν ήταν σωστό να απασχολούν τον Κύριο με μικρά παιδιά. Όμως ο Κύριος τους υπέδειξε να μην τα εμποδίσουν: «Άφετε τα παιδία και μὴ κωλώνετε αυτά ελθείν προς με»

Είναι ανάγκη να είμαστε  κι εμείς προσεκτικοί, γιατί μερικές φορές κάποιοι άνθρωποι είτε από άγνοια είτε από προκατάληψη δεν δίνουν σωστές συμβουλές. Συμβαίνει άνθρωποι της Εκκλησίας που θα έπρεπε να είναι υποδείγματα αγάπης και συμπόνιας, παρουσιάζονται σκληροί και ανάλγητοι μπροστά στον ανθρώπινο πόνο.

Και στην σημερινή εποχή υπάρχουν τέτοιου είδους περιστατικά. Και ενώ ο Χριστός ήλθε να ενώσει με την πίστη με την αγάπη, κάποιοι  χωρίσανε και πάλι την αγάπη από την πίστη και φτάσανε στο σημείο να νομίζουν, ότι είναι ευάρεστοι στο Θεό, αν υποτεθεί ότι έχουν πίστη, χωρίς να έχουν καθόλου αγάπη. Και λησμονήσανε, ότι πίστη χωρίς  αγάπη έχει ακόμη και ο διάβολος « και τα δαιμόνια πιστεύουσιν»  αλλά τα δαιμόνια δεν έχουν κανένα ίχνος αγάπης.

Οι άνθρωποι αυτοί φτάσει στο σημείο να νομίζουν ότι είναι εντάξει με την αγάπη προς τον Θεό, παρά το γεγονός, ότι δεν  εφαρμόζουν καθόλου  την  εντολή της αγάπης προς τον πλησίον .Ο Απ Παύλος στην Α΄ προς Κορινθίους επιστολή στον ύμνο της αγάπης λέει “και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί.” “ δηλαδή έχω όλη την πίστη, ώστε να μετακινώ με τη δύναμη της ακόμη και τα βουνά, αλλά δεν έχω αγάπη, τότε δεν είμαι τίποτε απολύτως.”

«Δρόμος μετ' εμποδίων» είναι η χριστιανική ζωή. Από τη στιγμή που παίρνουμε απόφαση να ακολουθήσουμε την οδό του Κυρίου είναι βέβαιο ότι θα συν­αντήσουμε εμπόδια και δυσκολίες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα παραιτηθούμε απο τον αγώνα, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Θα τον συνεχίσουμε με μεγαλύτερη ακόμη ένταση καὶ προσπάθεια. Αυτό το πα­ράδειγμα μας έδειξε ο τυφλός του σημερινού Ευαγγελίου.

Γιατί ο μακάριος ­­­εκείνος άνθρωπος, όσο οι άλλοι του έκλειναν το δρόμο προς τον Χριστό, τόσο περισσότερο στρεφόταν προς τον Κύριο­ Ιησού με θερμή και επίμονη προσευ­χή. Και ὁ φιλάνθρωπος Κύριος δεν τον άφησε αβοήθητο. Όπως δεν αφήνει αβοήθητο κανέναν που ζητά το έλεος και τη Χάρη του. Εκείνος παραμερίζει τα εμπόδια και στέκεται δίπλα μας, για να  μας ενισχύει στον αγώνα και να μας οδηγεί με ασφάλεια στο τέρμα τοῦ δρόμου που είναι η αιώνια σωτηρία μας! Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΙΒ' ΛΟΥΚΑ

Πολύ διδακτική, η σημερινή ευαγγελική περικοπή με το θαύμα της θεραπείας των δέκα λεπρών. Φανερώνει πως ο Θεός συμπεριφέρεται στους ανθρώπους και πως οι άνθρωποι στο Θεό.

Στην σημερινή ευαγγελική περικοπή, ο Κύριος πηγαίνοντας στα Ιεροσόλυμα   καθώς περνούσε έξω από κάποιο χωριό, συνάντησε σε μια ερημική περιοχή δέκα λεπρούς ανθρώπους  και αυτοί στάθηκαν από μακριά και του φώναζαν δυνατά να τους ελεήσει. Και ο καρδιογνώστης Κύριος, βλέποντας την δυστυχία των δέκα αυτών ανθρώπων, τους λέγει: «πηγαίνετε να σας εξετάσουν οι Ιερείς», και καθώς πήγαιναν να συναντήσουν τους ιερείς, καθαρίστηκαν από την φοβερή αρρώστια της λέπρας.

Το μέγεθος της ευεργεσίας που πρόσφερε σε αυτούς τους ανθρώπους ο Χριστός ήταν πολύ μεγάλο γιατί δεν ήταν μόνο η σωματική ίαση, αλλά και η κοινωνική επανένταξη των ασθενών στον οικογενειακό τους περίγυρο, και κατά συνέπεια η ψυχική τους ηρεμία

Επειδή η λέπρα ήταν μεταδοτική ασθένεια, οι ασθενείς έπρεπε να απομονωθούν από τους οικείους τους. Οι άνθρωποι αυτοί ένοιωθαν πως, ενώ φαινομενικά ήταν ζωντανοί, στην πραγματικότητα είχαν στερηθεί τη ζωή στην πληρότητα της, ήταν ζωντανοί νεκροί. Η ζωή τους δεν εμπεριείχε καμιά από τις χαρές της ζωής των άλλων ανθρώπων. Ζούσαν στη δική τους κοινότητα, ενωμένοι, χωρίς να τους χωρίζουν οι ιδεολογίες τους, το μορφωτικό τους επίπεδο, η κοινωνική τους τάξη, ακόμη και η θρησκεία τους, και τους ένωνε η ασθένεια τους. Γιατί ο άνθρωπος μπροστά στην ασθένεια είναι ο ίδιος, ο ένας με τον άλλον. Βίωναν την τραγικότητα του αργού θανάτου. Γι' αυτό συμβίωνε ο Σαμαρείτης, με  τον  Ιουδαίο  Σε κανονικές συνθήκες ήταν αδιανόητη αυτή η συμβίωση γιατί Ιουδαίοι και Σαμαρείτες επειδή ήταν θανάσιμοι εχθροί.

Ο Κύριος μας, αναγνωρίζοντας την τραγική κατάσταση των ανθρώπων αυτών, χωρίς να κάνει διακρίσεις, χωρίς να δοκιμάσει την πίστη τους, χωρίς καν να τους αγγίξει, αλλά από μακριά, τους στέλνει στους ιερείς για να πιστοποιήσουν την ίαση τους. Εκείνη την εποχή οι ιερείς  έδιναν το πιστοποιητικό υγείας των ανθρώπων. Και αυτοί τότε γεμάτοι πίστη και πεποίθηση υπακούσουν με ταπείνωση στο λόγο του Κυρίου και πηγαίνουν προς τους ιερείς.

Στο δρόμο καθαρίζονται από τη λέπρα, γίνονται εντελώς καλά. Και τότε οι εννέα από αυτούς που ήταν και Ιουδαίοι οι οποίοι γνώριζαν καλά τις ευεργεσίες του Θεού προς τον περιούσιο λαό Του, αντί να γυρίσουν και να  ευχαριστήσουν και να αναγνωρίσουν τη Θεότητα του Ιησού, δεν το έκαναν. Μόλις θεραπεύθηκαν ξέχασαν την ταπείνωσή τους και γύρισαν αμσως στην παλιά  τους ζωή, στο βόλεμα τους, στην οικογένεια τους, και σε ότι έκαναν και πριν να αρρωστήσουν.

Γύρισε όμως ο   Σαμαρείτης, το μίασμα της θρησκείας κατά τους Ιουδαίους. Και εδώ εκφράζεται το παράπονο του Θεού: "Ουχί οι δέκα εκαθαρίσθησαν; Οι δε εννέα που;" δηλαδή «μα, δέκα καθαρίστηκαν από την ασθένεια, οι άλλοι εννέα πού είναι; Κανένας τους δεν βρέθηκε να γυρίσει να δοξάσει τον Θεό, παρά μόνο τούτος εδώ ο αλλοεθνής;». Και ο Μέγας Ιατρός της ψυχής και του σώματος λέγει στον ευγνώμονα εκείνο Σαμαρείτη: «Σήκω και πήγαινε στο καλό, η πίστη σου σε έσωσε».

Η Θεία Χάρις, «η πάντοτε τα ασθενή θεραπεύουσα και τα ελλείποντα αναπληρούσα», ενεργεί και βοηθά και κινεί σε μετάνοια και πίστη τον καλοπροαίρετο άνθρωπο. Εκείνον που θέλει να σωθεί, αλλά δεν έχει την δύναμη να κινηθεί, προς αναζήτηση και εύρεση της σωτηρίας, η Θεία Χάρις ενισχύει την ασθενή θέλησή του, ενεργεί και συντρέχει στην σωτηρία του, την ψυχική και σωματική.

Η ευγνωμοσύνη είναι αρετή, είναι ένδειξη ευγενικής και αγαθής καρδιάς και η οποία εκδηλώνεται με λόγους και έργα. Ο ευγνώμων άνθρωπος έχει ευγνώμονα αισθήματα, αγαπά τον ευεργέτη του και ανταποδίδει το καλό, το αγαθό και μάλιστα παροτρύνει με την εκδήλωση της ευγνωμοσύνης του και τους αγαθούς ανθρώπους να πράττουν το αυτό, το αυτονόητο.

Οι εννέα Ιουδαίοι, αυτοί που δεν επέστρεψαν πίσω να πουν ένα «ευχαριστώ» για όσα έκανε σ’ αυτούς ο Κύριος, φάνηκαν αχάριστοι και αγνώμονες και έφυγαν. Η αχαριστία, η έλλειψη ευγνωμοσύνης είναι ζωγραφισμένη στις σκληρές και αμετανόητες ψυχές των εννέα αυτών ανθρώπων, γι' αυτό και ο Κύριος στην σημερινή ευαγγελική περικοπή καταδικάζει την αχαριστία και επαινεί την φιλοτιμία εκείνου του ανθρώπου που ευγνωμονεί τον ευεργέτη του. Ο αχάριστος καταπατεί τον ηθικό νόμο και εμπαίζει τα ιερότερα των ανθρώπων αισθήματα· ο αχάριστος χωρίς καμία ντροπή μπορεί να προδώσει και αυτόν ακόμη τον ευεργέτη του, προκειμένου να κερδίσει τον σκοπό του. Ο αχάριστος είναι χειρότερος, είναι σκληρότερος και επιθετικότερος και από αυτά τα  ζώα, τα οποία πολλές φορές αναγνωρίζουν την ευεργεσία που τους γίνεται από τους κυρίους τους,.

Για μας τους χριστιανούς οι εύκαιρες για να μιμηθούμε τον ευγνώμονα λεπρό δεν λείπουν ποτέ. Καθημερινά νέες δωρεές του Θεού προστίθενται στη ζωή μας. Μερικές είναι τόσο συχνές, ώστε να τις θεωρούμε αυτονόητες, όπως για παράδειγμα η καθημερινή μας υγεία, το καθημερινό μας ψωμί, η οικογενειακή μας γαλήνη και άλλα πολλά. Αν τις σκεπτόμαστε πιο συχνά και σοβαρά, τόσο αυτές όσο και τις άλλες, τότε σίγουρα με θερμή ευγνωμοσύνη θα δοξολογήσουμε τον Θεό.

Επίσης, η ευγνωμοσύνη δεν είναι μόνο καθήκον και χρέος του κάθε χριστιανού, είναι μια δύναμη που ελκύει νέα χάρη και ευλογία του Θεού: «Αναστάς πορεύου, Η πίστις σου σέσωκε σε», απάντησε ο Κύριος στον ευγνώμονα λεπρό, θέλοντας να δείξει με αυτό ότι, βραβεύοντας τη συμπεριφορά του, του χάρισε ένα μεγαλύτερο δώρο, τη λύτρωση, τη σωτηρία δηλαδή ολόκληρου του εαυτού του. Τις υλικές ευεργεσίες Του ο Θεός, επειδή είναι εύσπλαχνος, τις προσφέρει και σε ”πονηρούς”. και σε “αγαθούς”. Τις βαθύτερες όμως, τις εσωτερικές και πνευματικές που έχουν αιώνια αξία, τις κρατάει μόνο για τις ευγνώμονες ψυχές.

Ας έχουμε λοιπόν απέραντη και ολόθερμη ευγνωμοσύνη προς το Θεό και να τον ευχαριστούμε και δοξολογούμε για καθετί που μας προσφέρει υλικό και πνευματικό. Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών

ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΩΤΑ

Η σημερινη Ευαγγελική περικοπή  μας μιλάει για την αρχή του κηρύγματος του Χριστού, λίγο μετά την Βάπτισή Του. Ένας στίχος λοιπόν από την περικοπή μας μεταφέρει μια προφητεία του Προφήτου Ησαΐα, που λέει: “Ὁ λαός ὁ καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα, καί τοις καθημένοις εν σκότει και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς”.

Αναφέρεται εδώ ο Προφήτης σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, η οποία καθόταν όχι σε κάποιο αισθητό σκοτάδι, αλλά στο σκοτάδι που προέρχεται από την πλάνη και την ασέβεια. Γι’ αυτό και τονίζει στη συνέχεια αυτό το νοητό σκοτάδι αποκαλώντας το ‘σκιά θανάτου’. Πράγματι, από τη στιγμή που ο άνθρωπος εγκατέλειψε τον Θεό και εκδιώχθηκε από τον Παράδεισο, σιγά – σιγά, σταδιακά, άρχισε να βυθίζεται σε ένα πνευματικό σκότος. Θέλησε να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις και γνώσεις, αρνήθηκε τον Θεό, τον λησμόνησε, και απώλεσε την εσωτερική πηγή του φωτός και της γνώσεως.

Αν παρατηρήσουμε την εποχή κατά την οποία έκανε την εμφάνισή του ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, θα διαπιστώσουμε παντού να κυριαρχεί το πνευματικό και ηθικό σκοτάδι. Ο Θεός είχε αντικατασταθεί από τα ποικίλα είδωλα, τα υλικά αγαθά, τις αμαρτωλές ηδονές και απολαύσεις. Το πολιτειακό σύστημα,  δημιούργημα της ρωμαϊκής ματαιοδοξίας, προέβαλε και λάτρευε ως υπέρτατο άρχοντα και θεό το πρόσωπο του αυτοκράτορα.. Η κοινωνία βρισκόταν σε άθλιο επίπεδο, το ανθρώπινο πρόσωπο δεν είχε αξία, η γυναίκα θεωρούνταν πράγμα,  η δουλεία αποτελούσε φυσικό φαινόμενο. Ακόμα και ο περιούσιος λαός του Θεού, ο ισραηλιτικός, είχε απομακρυνθεί από το φώς της αληθείας, γι’ αυτό και δεν αποδέχθηκε τον Χριστό.

Αυτό το πνευματικό σκοτάδι ήταν τόσο πυκνό, που ο ευαγγελιστής θέλοντας να το τονίσει το αποκαλεί ‘σκιά θανάτου’. Ήταν τόσο πυκνό, που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν πλέον να βαδίσουν σ’ αυτό. Μόνο κάθονταν μέσα σε αυτό το απόλυτο σκότος, απελπισμένοι από τις μάταιες προσπάθειές τους να απαλλαγούν από αυτό.

Μέσα σ’ αυτή την έσχατη κατάπτωση ‘φως ανέτειλλεν’, ο νοητός ήλιος της δικαιοσύνης, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, και όλος αυτός ο λαός ο απελπισμένος ‘είδε φως μέγα’, το νοητό φως, το αληθινό φως, το φως της αληθείας και της γνώσεως του Θεού.

Μέσα από το σωτήριο έργο του Κυρίου μας αρχίζει να ανατέλλει η ελπίδα της σωτηρίας, η προοπτική του απεγκλωβισμού από τα πάθη, η ανάσα της συγγνώμης, η ανακούφιση της αποκατάστασης, η αγαλλίαση της άπειρης αγάπης του Θεού, της χωρίς όρια και φραγμούς. Γι’ αυτό τον λόγο και η προχθεσινή Εορτή ονομάζεται Θεοφάνεια και Φώτα, επειδή δηλαδή με την Βάπτιση του Χριστού φανερώνεται στον κόσμο η τρισυπόστατη Θεότητα, ο Πατήρ, ο Υιός και το ΄Αγιον Πνεύμα, και γίνεται αυτή η ημέρα η απαρχή του σωτηρίου κηρύγματος του Χριστού στον κόσμο.

Η σημερινη Ευαγγελική περικοπή τελειώνει με το κάλεσμα του Ιησού για μετάνοια. «Ἀπὸ τότε άρχισε ο Ιησούς νὰ κηρύττει καὶ νὰ λέγει· Μετανοεῖτε, γιατί ἔφτασε η Βασιλεία των Ουρανών». Είναι η ίδια φράση που χρησιμοποιοῦσε στο κήρυγμά του ο Πρόδρομός Του, Ιωάννης. Η στροφή του εν σκότει ευρισκομένου ανθρώπου προς το φως συνιστά το γεγονός της μετανοίας. Το κήρυγμα του Χριστού, «μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των Ουρανών», ήταν ακριβώς η κλήση Του, προκειμένου ο άνθρωπος να βρει και πάλι τον φυσικό του προορισμό, τη φυσιολογική του πορεία, και να αρχίσει να ζει κατά αλήθεια. Το σκοτάδι της αμαρτίας στο οποίο ζούσε και ζει ο άνθρωπος χωρίς τον Χριστό, ήταν και είναι μία ζωή εν θανάτω, μία μη ζωή, έστω κι αν κανείς υφίσταται βιολογικά.

Η μετάνοια λοιπόν ως στροφή προς τον Θεό, κάνει τον άνθρωπο να βλέπει στην ύπαρξή του την ανατολή του φωτός Του. Η μετάνοια δεν είναι μία θεωρητική κατάσταση, αλλά απτή και εμπειρική πραγματικότητα, βιωματικό γεγονός. Κατανοεί κανείς ότι όπως έχουμε διαβαθμίσεις στην παρουσία του επιγείου φωτός – αυγή, πρωϊνός ήλιος, λαμπρός μεσημεριανός – κατά ανάλογο τρόπο έχουμε και την παρουσία του Θεού στον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, η αγιότητα διαβαθμίζεται. Δεν είναι τυχαίο έτσι ότι και στους αγίους μας βλέπουμε τη λάμψη του Θεού, ακόμη και στον ίδιο τους το σώμα. Ζώντας πλούσια την παρουσία του Θεού ως φως στην ψυχή τους, ακτινοβολούσε τούτο και στο φυσικό τους σκήνωμα.

Είναι ευνόητο βεβαίως ότι η μετάνοια που οδηγεί τον άνθρωπο στον φωτισμό του από τον Θεό, έχει χαρακτήρα εκκλησιαστικό. Ο καλοπροαίρετος άνθρωπος που δέχεται την κλήση για αποδοχή του Χριστού, θα οδηγηθεί προς ένταξή του στο σώμα του Χριστού, την Εκκλησία. Κι η ένταξη αυτή γίνεται διά του αγίου βαπτίσματος, του κατεξοχήν μυστηρίου φωτισμού του ανθρώπου. Από εκεί και πέρα, η προσπάθειά του θα είναι να κρατήσει το φως αυτό και να το αυξήσει με τη χάρη του Θεού, κατά αναλογία της τηρήσεως πια των αγίων Του εντολών και της συμμετοχής του στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ιδίως στη Θεία Ευχαριστία.

Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα όλων των εορτών που εορτάσαμε κατά την διάρκεια του Αγίου Δωδεκαημέρου: η φανέρωση του Θείου φωτός στη ζωή μας και η προσωπική του καθενός μας προσέγγιση και τελείωση εν Χριστώ. Και μάλιστα με τρόπο που σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου και προϋποθέτει τη δική μας συναίνεση και αποδοχή, τη δική μας συμμετοχή. Αρκεί να σηκωθούμε από το σκοτάδι της απελπισίας και να κινηθούμε προς το Φως της ζωής και της αληθείας, που είναι ο ίδιος ο Χριστός. Αμήν.

Του Αρχιμανδρίτου π. Ιερόθεου Παπαθανασίου

Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών